Straffe vrouwen van het Waasland
Geschiedenisboeken vertellen honderduit over de uitzonderlijke verwezenlijkingen van mannen. Maar ook vrouwen drukten vroeger hun stempel op het Waasland, net zoals vandaag. Samen met Toerisme Waasland lanceert de Erfgoedcel Waasland in 2024 een nieuw belevingsparcours langs vijf Waaslandse erfgoedplekken, waarbij we vijf ondernemende historische vrouwen in de kijker zetten.
Over het project
Op vijf erfgoedplekken nemen we je mee op een reis door de geschiedenis. We brengen telkens het verhaal van een straffe vrouw die een sterke band had met de plek, van een jonkvrouw tot een zakenvrouw. Hoe stonden zij in het leven? Hoe toonden zij hun zin voor initiatief? Welke bergen hebben ze verzet, en welke kansen hebben ze met beide handen gegrepen? Hoog tijd dat we hen in de geschiedenis van onze regio inschrijven.
- Beveren – Kasteel Cortewalle: Isabella Maria Goubau (1707-1742), een plichtsbewuste jonkvrouw die het gemeenschappelijke familiepatrimonium beheerde.
- Beveren – Hof Ter Welle: Anna Francisca Piers (1664-1751), een vrome zuster die haar leven wijdde aan het onderricht van arme weesmeisjes.
- Sint-Niklaas – Huis Janssens: Marie-Thérèse De Decker (1805-1871), een gedreven moeder die het beheer van de textielfabriek Janssens-De Decker waarnam.
- Waasmunster – Kasteel Blauwendael: Clara-Maria Cocquyt (1895-ongekend), een vurige dienstmeid die al op jonge leeftijd de handen uit de mouwen stak.
- Lokeren – Villa Ter Beuken: Anna Cogen (1891-1962), een flamboyante zakenvrouw die aan het hoofd stond van de haarsnijderij Epouse Jacobs.
Zelf op ontdekkingstocht
Benieuwd om meer te weten te komen? Hou onze website en sociale media dan in de gaten, want we lanceren het belevingsparcours op 8 maart 2024, Internationale Vrouwendag.
Je kan de erfgoedplekken één voor één bezoeken, of de fiets- of wandeltochten volgen die de erfgoedsites aandoen:
- De fietsroute tussen Waasmunster en Lokeren brengt je langs Kasteel Blauwendael en Villa Ter Beuken.
- De stadswandelroute Sint-Niklaas leidt je naar Huis Janssens, waarin het nieuwe museum Curiosum is gehuisvest.
- De fietsroute Kastelen van het Waasland verbindt ook Kasteel Cortewalle en Hof Ter Welle in Beveren.
Bij de vijf erfgoedplekken staat telkens een gloednieuw silhouet in cortenstaal van de bijhorende straffe vrouw met een woordje uitleg. Leerlingen van VLOT! en weTech stonden in voor de technische uitvoering.
Nog dieper duiken? Dat kan via de gratis ErfgoedApp van FARO, direct op je smartphone.
Download de app via de App Store (IOS) of Google Play Store (Android) en scan de QR-codes bij het cortenstaalsilhouet.
Via de ErfgoedApp krijg je een korte intro tot vrouwengeschiedenis via drie kernbegrippen: gender, vrouwelijk eigenaarschap en onzichtbare arbeid. Elke vrouw kan je zelf aan het woord horen, met extra duiding en enkele historische beelden.
Terugblik lancering
Op vrijdag 8 maart 2024, Internationale Vrouwendag, lanceerden we het project in het Mercatorpark te Sint-Niklaas. Bekijk hier een kleine terugblik op het evenement.
Weervrouw en Waaslander Jacotte Brokken mocht het eerste silhouet onthullen samen met Lieven Dehandschutter, Ronny Suys, Jonas Waem, Kristel Tinck en Carine Goossens.
De partners
Straffe vrouwen van het Waasland is een project van de Erfgoedcel Waasland en Toerisme Waasland, in samenwerking met het Waas Archievenoverleg, de lokale besturen van Beveren, Lokeren, Sint-Niklaas en Waasmunster, en de STEM-scholen VLOT! en weTech.
Meer weten
De tour in de ErfgoedApp bekeken en dat smaakt naar meer? Hier vind je per vrouw de afbeeldingenbijschriften en extra leesvoer.
Afbeeldingbijschriften:
- Nicolas Lancret, De zussen Goubau, vóór 1744. Privébezit.
- Reinier Vinkeles, Schrijvende vrouw bij kaarslicht, n.d. Amsterdam: Rijksmuseum.
- Kaart van het domein Cortewalle, ca. 1745. Beveren: Archief de Bergeyck, deelarchief Goubau, nr. 1363.
Leesvoer:
- Goossens, Carine. “Portret van Isabella Maria Goubau (1707-1742).” In Land van Beveren 47, nr. 2 (2004), 65-76.
- Verberckmoes, Johan en Goossens, Carine. Broze levens, krachtige vrouwen: Zussen, moeders en tantes Goubau in de achttiende eeuw. Verhandelingen van de Koninklijke Academie van België voor Wetenschappen en Kunsten, nr. 30. Brussel: Peeters Uitgeverij, 2017.
- Willems, Richard en Goossens, Carine. Cortewalle. Tielt: Lannoo, 2011.
Het Gemeentearchief Beveren bewaart het Archief de Bergeyck met deelarchief Goubau. Ook de Hertogelijke Heemkundige Kring Land van Beveren bezit een schat aan kennis.
Afbeeldingbijschriften:
- Anoniem, Anna Francisca Piers, n.d. Beveren: Collectie Zusters Onze-Lieve-Vrouw Presentatie.
- Anoniem, Devotieprent Quesel, ca. 1740 (?). Antwerpen: Universiteit Antwerpen.
- Jan Steen, De dorpsschool, 1670. Edinburgh: Scottish National Gallery © Google Art.
Leesvoer:
- Goossens, Carine en Verwerft, Bert. Hof ter Welle, Beveren. Erfgoedsprokkels. Gent: Provincie Oost-Vlaanderen, 2018.
- Suenens, Kristien. “Straffe vrouwen: Kloosterzusters op het breukvlak van twee tijden (18de-19de eeuw).” In Het Land van Beveren 65, nr. 2 (2022): 34-49.
- Weemaes, Richard. De levende kracht: Anne Françoise Piers, 1664-1751. Beveren: Uitgeverij Cools, 1988.
- Weemaes, Richard. In het spoor van Anna Piers: 300 jaar meisjesonderwijs te Beveren, 1698-1998. Beveren: Zusters Onze-Lieve-Vrouw-Presentatie, 2001.
Het archief van Anna Francisca Piers wordt bewaard in het Archief van de Congregatie van de Zusters van O.-L.-Vrouw Presentatie. Ook Gemeentearchief Beveren, de Hertogelijke Heemkundige Kring Land van Beveren en Erfgoedhuis Hof ter Welle bezitten een schat aan kennis.
Afbeeldingbijschriften:
- Jozef Janssens de Varebeke, Portret van Marie Thérèse De Decker, 1927 (kopie naar Jan Jozef De Loose, 1822). Sint-Niklaas: SteM.
- Stalenboek uit de fabriek Janssens-De Decker, n.d. Sint-Niklaas: SteM.
- Groepsfoto van de ‘Meisjes Patronnage van het Kindeken Jezus’, ca. 1900. Sint-Niklaas: Bibliotheca Wasiana.
Leesvoer:
- Colpaert, Hektor. “Alfons Janssens, 1841-1906: Een katholiek in een kantelend tijdperk.” In Annalen van de Koninklijke Oudheidkundige kring van het Land van Waas 102 (1999): 15-133.
- Duchêne, Helena en De Mulder, Ronny. “De VTS-site van Sint-Niklaas: Van katoenfabriek tot vakschool.” In Annalen van de Koninklijke Oudheidkundige Kring van het Land van Waas 120 (2017): 225-266.
Op zoek naar meer info? Klop dan eens aan bij Stadsarchief Sint-Niklaas, de Koninklijke Oudheidkundige Kring van het Land van Waas en het documentatiecentrum Bibliotheca Wasiana.
Afbeeldingbijschriften:
- Léopold Speekaert, Het tafelkleed, n.d. Sint-Gillis (Brussel): Gemeentecollectie, via Brussels Hoofdstedelijk Gewest, Inventaris van het roerend erfgoed.
- De hovenier en knechten aan het werk, begin 20ste eeuw. Waasmunster: Heemkring ‘t Sireentje.
Leesvoer:
- De Keyzer, Diane. Madame est servie: Leven in dienst van adel en burgerij. Antwerpen: Van Halewyck, 2016.
- Goyens, Maternus. De deugdzame dienstmeid in hare plichten onderwezen. Mechelen: St. Franciscus, 1901.
Gezien Clara-Maria Cocquyt tot de arbeidersklasse behoorde, is haar leven weinig gedocumenteerd. Heemkring ’t Sireentje heeft wel een jarenlange werking rond het dienstpersoneel van Kasteel Blauwendael.
Afbeeldingbijschriften:
- Shelburne Studios, Portret van Anna Cogen, 1953. Lokeren: Stadsarchief.
- Anna Cogen (midden) met anderen in Epouse Jacobs, c. jaren 1930-1940. Lokeren: Stadsmuseum Lokeren.
- Aan het werk in haarsnijderij Epouse Jacobs, jaren 1970. Lokeren: Stadsmuseum Lokeren.
Leesvoer:
- Cogen, Etienne en Demeyer, Alice. Uitvoerige genealogie van de familie Cogen van 1300 tot 1993. Gent: Etienne Cogen, 1994.
- Dierick, Els. “Geschiedenis van het ‘Hof ter Beuken’: Het gezin Anna Cogen en de villa.” In De Souvereinen 23, 4 (1992): 109-123.
- Van Campenhout, Nico. “Anna Cogen (1891-1962), een icoon uit de Lokerse geschiedenis.” In Annalen van de Koninklijke Oudheidkundige kring van het Land van Waas 127 (2024) (ter perse).
- Van Campenhout, Nico. “Cogen, Anna.” In Nationaal Biografisch Woordenboek 26. Brussel: Paleis der Academiën, 2025 (ter perse).
- Van Doorselaere, Anne-Marie. “Een getuigenis over een opmerkelijk fabrikant, Anne-Marie Cogen.” In De Souvereinen 25, 4 (1994): 101-123.
- Van Molle, Leen en Heyrman, Peter (red.). Vrouwenzakenvrouwen: Facetten van vrouwelijk zelfstandig ondernemerschap in Vlaanderen, 1800-2000. Gent: Provinciebestuur Oost-Vlaanderen i.s.m. KADOC, 2001.
Op zoek naar meer info? Klop dan eens aan bij Stadsarchief Lokeren, Stadsmuseum Lokeren en Heemkring De Souvereinen.
